Ζούμε στην εποχή των εκθετικών αλλαγών στην τεχνολογία, αλλαγών που έρχονται με διαρκώς αυξανόμενη επιτάχυνση και επιφέρουν τεράστιες επιπτώσεις στην καθημερινότητά μας. Στην εκθετική εποχή το μέλλον είναι αδύνατον να προβλεφθεί. Είμαι της άποψης ότι οδηγούμαστε σε έναν μετασχηματισμό της παγκόσμιας κοινωνίας και αισιοδοξώ ότι ο μετασχηματισμός αυτός θα μας σταθεροποιήσει σε μια νέα κατάσταση, με υψηλότερη συλλογική νοημοσύνη, με αυξημένη συλλογική ενσυναίσθηση.
Αναμφισβήτητα, ο μετασχηματισμός που βιώνουμε είναι κρίσιμος. Το μέλλον και το παρελθόν συνυπάρχουν σε ασύλληπτες αντιθέσεις. Αναφερόμαστε σε «τεχνολογίες του μέλλοντος» και οι τεχνολογίες αυτές έχουν ήδη μπει στη ζωή μας. Δεν υπάρχει τομέας της επιστήμης ή της ανθρώπινης δραστηριότητας που να έχει μείνει ανεπηρέαστος: Υγεία και μακροζωία, Τρόφιμα, Ενέργεια, Βιομηχανική Παραγωγή, Αυτοκίνηση, Μεταφορές, Εμπόριο, Οικονομικές Συναλλαγές, Οργάνωση των Επιχειρήσεων, Κυβέρνηση. Ετοιμαζόμαστε να αποικίσουμε το διάστημα, να εξερευνήσουμε και να αξιοποιήσουμε τις αβύσσους των ωκεανών.
Οι εκθετικές τεχνολογικές αλλαγές γεννούν φόβους. Φόβους για τις θέσεις εργασίας που χάνονται λόγω των μηχανών, για τις κοινωνικές ανισότητες που εντείνονται. Δεν συμμερίζομαι τους φόβους αυτούς. Συγκαταλέγομαι σε αυτούς που πιστεύουν στην τεχνολογία. Τα δεδομένα από τις επιπτώσεις της τεχνολογικής ανάπτυξης τους τελευταίους δύο αιώνες είναι αδιαμφισβήτητα. Η ποιότητα της ζωής στον πλανήτη έχει αυξηθεί εκπληκτικά. Το 1800 το 94% του πληθυσμού ζούσε σε καθεστώς ακραίας φτώχειας. Μόλις το 12% των ανθρώπων σε ηλικίες άνω των δώδεκα ετών μπορούσαν να διαβάσουν και σχεδόν ένα στα δύο παιδιά πέθαιναν πριν την ηλικία των πέντε ετών. Σήμερα το ποσοστό της ακραίας φτώχειας έχει περιοριστεί στο 10% και ο αναλφαβητισμός σε ποσοστό μόλις 15%, ενώ, όσον αφορά την παιδική θνησιμότητα, το 96% των παιδιών διεθνώς επιβιώνει μετά την ηλικία των πέντε χρόνων. Σήμερα η τεχνολογική ανάπτυξη δημιουργεί τεράστιες ευκαιρίες για ανατροπές και ριζική αντιμετώπιση των μεγάλων παγκόσμιων προκλήσεων: κλιματική αλλαγή, εξαφάνιση της βιοποικιλότητας, πείνα, επιδημίες, φτώχεια, πολεμικές συρράξεις, απορρίμματα.
Μεγαλώνουν και οι φόβοι για την περίφημη παντοκρατορία των μηχανών… Οι αλγόριθμοι της μηχανικής μάθησης και της τεχνητής νοημοσύνης πόσο έξυπνες μπορούν να καταστήσουν τις μηχανές; Υπάρχει άραγε κάποιο μέγιστο όριο; Πεδία όπως η νευροτεχνολογία δίνουν μεγάλες ελπίδες για τη θεραπεία της νόσου Alzheimer, δημιουργούν όμως και μια «καυτή διεπιφάνεια» μεταξύ των μηχανών και του ανθρώπινου μυαλού. Μια διεπιφάνεια που μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο που ονειρευόμαστε, τον τρόπο που σκεφτόμαστε, τον τρόπο που οι στρατιώτες πολεμούν… Είμαστε σε θέση να απαντήσουμε στα νέα ηθικά διλήμματα που εγείρουν οι ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές και να αντιμετωπίσουμε τις επιπτώσεις;
Τα επόμενα χρόνια αναμένεται σε όλον τον πλανήτη να διεξαχθούν κρίσιμες και έντονες διαβουλεύσεις για τα ζητήματα ηθικής που διέπουν τις εκθετικές τεχνολογίες. Η Ευρώπη φαίνεται να σχηματίζει ήδη μια ιδιαίτερα σημαντική άποψη, αναδεικνύοντας τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα που πρέπει να υιοθετήσουν οι τεχνολογίες αυτές. Δίνει απόλυτη προτεραιότητα στην προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων και ελευθεριών, στην προστασία της δημιουργικότητας, της τέχνης, της διαφορετικότητας και εν τέλει της δημοκρατίας. Αισιοδοξώ ότι αυτή τελικά θα είναι και η άποψη που θα επικρατήσει.
Οι ευκαιρίες που η εκθετική εποχή παρουσιάζει για την Ελληνική κοινωνία είναι τεράστιες, στην οικονομία, στην εκπαίδευση, στην υγεία και στην ποιότητα ζωής των Ελλήνων πολιτών. Το μεγάλο ζητούμενο είναι να μπορέσουμε να τις αξιοποιήσουμε. Προσωπικά, δεν νομίζω ότι υπάρχει άλλος τρόπος για να παρακολουθήσεις και να επωφεληθείς από την εκθετικότητα από το να την αγκαλιάσεις κυριολεκτικά. Αυτό πρωτίστως σημαίνει τη δυνατότητα συνεχούς αναπροσαρμογής στα νέα δεδομένα. Να μπορείς διαρκώς να αναθεωρείς απόψεις, μοντέλα, προβλέψεις. Εν τέλει, να μπορείς συνεχώς να επαναπροσδιορίζεις τον ίδιο σου τον εαυτό, με όλη την ταπεινότητα, το ανοιχτό μυαλό και τη γνώση που αυτό προϋποθέτει.
Η επιστημονική έρευνα βρίσκεται στην καρδιά των εκθετικών αλλαγών. Το Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος» είναι το μεγαλύτερο διεπιστημονικό ερευνητικό κέντρο της χώρας. Ένα δημόσιο ίδρυμα εγκαταστημένο σε έκταση περίπου εξακοσίων στρεμμάτων στην Αγία Παρασκευή, που απασχολεί περισσότερους από χίλιους εργαζομένους. Τα τελευταία τρία χρόνια ο Δημόκριτος μετασχηματίζεται ριζικά, με σκοπό να αγκαλιάσει τις εκθετικές τεχνολογίες, να υποστηρίξει την καινοτομία και να συμβάλει καθοριστικά στην οικονομική ανάκαμψη της Ελλάδας.
Η Νανοτεχνολογία και η Τεχνητή Νοημοσύνηβρίσκονται στο κέντρο των ερευνητικών δραστηριοτήτων του Κέντρου, δημιουργώντας όλες τις σημαντικές συνέργειες και τη διεπιστημονικότητα που απαιτείται σε τομείς όπως οι Τηλεπικοινωνίες, τα Προηγμένα Υλικά, η Ενέργεια, το Περιβάλλον, οι Επιστήμες Ζωής και η Βιοτεχνολογία, η Ασφάλεια και η Πολιτιστική Κληρονομιά. Σε όλα αυτά τα επιστημονικά πεδία ο Δημόκριτος έχει αποκτήσει διεθνή ακτινοβολία, με σημαντικές δημοσιεύσεις, βραβεία και διακρίσεις, πατέντες, και βεβαίως με μεγάλες χρηματοδοτήσεις στα πλαίσια Ευρωπαϊκών και διεθνών ερευνητικών προγραμμάτων. Παράλληλα, αναδεικνύονται η μοναδικότητα και η παραδοσιακή τεχνογνωσία του Κέντρου σε θέματα Πυρηνικής Τεχνολογίας, Ραδιολογίας και Ακτινοπροστασίας. Οι Κβαντικοί Υπολογιστές είναι το νέο πεδίο που αναπτύσσεται.
Επιπρόσθετα, ο Δημόκριτος κάνει μεγάλα άλματα στην κατεύθυνση της καινοτομίας: Υλοποιεί το μοναδικό για τη χώρα Πρόγραμμα Βιομηχανικών Υποτροφιών Σταύρος Νιάρχος (με περίπου 70 Υποτρόφους και τη συμμετοχή 55 Eταιρειών). Ιδρύει μόνιμες διοικητικές δομές για τη μεταφορά τεχνολογίας από τα ερευνητικά εργαστήρια στις αγορές. Υποστηρίζει τη δημιουργία καινοτόμων spin-off εταιρειών και μεριμνά για τη χρηματοδότησή τους από επενδυτές και VCs στην Ελλάδα και διεθνώς. Λειτουργεί μέσα στις εγκαταστάσεις του το Τεχνολογικό Πάρκο «Λεύκιππος», το οποίο σήμερα φιλοξενεί σαράντα εξαιρετικά δυναμικές εταιρείες, καθώς και ερευνητικά τμήματα πολυεθνικών, όπως η Tesla, που θεωρούνται κολοσσοί της διεθνούς καινοτομίας.
Η πρόσφατη συμφωνία του Δημοκρίτου με την EY Global για μεγάλη επένδυση, με στόχο τη δημιουργία Διεθνούς Κέντρου Τεχνητής Νοημοσύνης, είναι πραγματικά συμφωνία-πρότυπο για το Ελληνικό Δημόσιο και την από κοινού με πολυεθνικές ανάπτυξη διανοητικής ιδιοκτησίας. Ξεκινώντας τον Δεκέμβριο του 2019, ο φυσικός χώρος του Δημοκρίτου μετασχηματίζεται. Με συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και του Ελληνικού Δημοσίου, ύψους περίπου 50 εκατ. ευρώ, τέσσερα νέα κτίρια θα κτιστούν και επτά ακόμη θα ανακαινιστούν. Στον Δημόκριτο νιώθουμε πια ιδιαίτερα υπερήφανοι για το οικοσύστημα έρευνας και καινοτομίας που δημιουργούμε, με εμφανείς ήδη τις μεγάλες επιπτώσεις στο brain gain και στην παγκόσμια προβολή της Ελλάδας ως πόλου καινοτομίας.
Technology grows exponentially. To understand the changes it brings and exploit them for the benefit of Humanity we have to literally embrace exponentiality. We need to constantly redesign concepts and forecasting models, to acquire a mindset for agility and adaptability. At Demokritos a major transformation is in progress. Nanotechnology and Artificial Intelligence are brought to the core of the Centre’s activities, while innovation support and technology transfer are developing into major competences. We are already in the strategic position to attract investments from multinationals, world leaders in innovation
Γιώργος Νούνεσης, Διευθυντής Ερευνών, Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ» – Δεκέμβριος 2019
